ا موضوعات متفاوت را نیز شامل می‌شود

ا موضوعات متفاوت را نیز شامل می‌شود.
شعرای تعزیه‌ساز نیز هنگام ساختن تعزیه، بعضا متن‌های متعلق به تعزیه‌سازان متقدم را – چه مرتبط با موضوع و چه غیرمرتبط با موضوع – پیش رو قرار می‌دهند و با گرته‌برداری از مضامین، استقبال از وزن، قافیه و ردیف اشعار و حتی گاهی نقل مستقیم بخشی از ابیات، از آن‌ها بهره می‌گیرند.
نابسامانی ناشی از سفر تعزیه‌نامه‌ها، به مناطق مختلف با گویش‌های محلی گوناگون و نیز سهو و فراموشی تعزیه‌خوان‌ها به هنگام اجرای تعزیه، و بدیهه‌سازی اجباری – و غالبا باری به هر جهت – آن‌ها، از دیگر عوارضی است که معمولا بر متن تعزیه وارد می‌شود.
گردآورندگان متون تعزیه نیز بعضا دست کمی از سایر تخریب‌کنندگان متون تعزیه ندارند. در بسیاری از متون تعزیه که توسط شیفتگان این هنر پیشرو جمع‌آوری و چاپ شده است، این کَستَفزودها و عیب و عوارها همچنان محفوظ مانده و می‌توان گفت که به نوعی، تثبیت شده است.
جمع‌آورندگان متون تعزیه، همچنین در مواردی به سائقه ذوق شاعرانه و احساس غریزی وزن، متوجه کسر و کمبودهایی در ابیات، و عیب و ایرادهایی در وزن و قافیه اشعار شده‌اند و به منظور رفع این معایب و کمبودها به شیوه‌ای کاملا احساسی، اقدام به بازسازی ابیات و بازپروری ارزان و مرمت قوافی کرده‌اند که صد البته اقدام ایشان، صدمات جبران‌ناپذیری را به متون آسیب‌پذیر تعزیه به‌ویژه متون خطی کمیاب زده است.
بدین ترتیب، در بسیاری از موارد، متن موجود تعزیه، لزوما همان متنی نیست که توسط تعزیه‌ساز، ساخته و پرداخته شده است.
به‌هم‌ریختگی متن، سقط‌های فاحش، افزوده‌های بی‌وجه، مضامین، کلمات و عبارات سخیف؛ ابیان غیرموزون و قوافی نادرست؛ همچنین وجود بخش‌های نامتجانس و اشعار زیر و بالا و ناهماهنگ با یکدیگر، از جمله عوارضی است که به وفور در متون موجود تعزیه به چشم می‌خورد و جز در مواردی معدود، به ناحق، به حساب ناکارآمدی و عدم آگاهی تعزیه‌ساز گذاشته می‌شود.
با این حال وجود نسخه‌های متفاوت از یک تعزیه، را باید در بسیاری از موارد، محصول ذوق‌آ‌زمایی و تنوع‌طلبی و نوجویی و بدیهه‌پردازی مداوم تمامی عواملی دانست که در مراحل مختلف تهیه و اجرای تعزیه ذی‌سهم و موثر هستند. میزان و نوع تغییرات متن و کیفیت نسخه بدل‌ها به گونه‌ای است که غالبا ترجیح یک نسخه را به نسخه دیگر عملا با اشکال مواجه می‌کند.
بدین ترتیب، تغییرات مداوم در متون تعزیه را قبل از آن‌که صرفا یک عیب به شمار آوریم، باید یک ویژگی محسوب کنیم. تعزیه با این ترفند، در طول عمر دویست ساله خود، دائما خودش را نوسازی کرده و به روز نگهداشته است. این نوسازی حتی در متن تعزیه «مالیات‌گرفتن جناب معین‌البکا» نیز که محصول آخرین تلاش‌های تعزیه‌پردازان برای بقای تعزیه در اواخر قاجاریه است، به چشم می‌خورد.
از این قرار بررسی نسخه‌های متفاوت هر تعزیه و انتخاب نسخه مصحح به روشی که در مورد اشعار و متون کلاسیک معمول است و انتشار آن به‌عنوان نسخه برگزیده – شیوه‌ای که مورد پسند معدود تعزیه‌پژوهان صاحبنظر است – نه عملی است و نه علمی.
در این تحقیق تمامی متون مورد استفاده تعزیه به همان صورتی که به دست ما رسیده، به‌عنوان متن صحیح مورد استفاده قرار گرفته و جز تصحیح خطاهای کتابت و اشتباهات چاپی و در مواردی طغیان بارز قلم کاتبان، اصلاح دیگری در آن‌ها صورت نگرفته است. به این ترتیب آن‌چه که در ضمن اجراهای متعدد، با تمهیدات قبلی یا به صورت ارتجالی و فی‌البداهه به متن اصلی افزوده شده و پس از رونویسی‌های مکرر، بخشی از متن تلقی شده است، در این تحقیق نیز جزیی از متن اصلی به حساب آمده است. با این توضیح که افزوده‌های ناموزون و عبارات سخیف که حاصل دستکاری تعزیه‌خوانان بازیگوش و نسخه‌نویسان کم‌ذوق، در متن اصلی بوده است، حتی اگر واجد جاذبه‌هایی هم بوده است، مورد اعتنا قرار نگرفته و کنار گذاشته شده است.
تعداد تعزیه‌نامه‌ها را بین سیصد تا چهارصد فقره برآورد کرده‌اند. این در حالی است که تمام فهرست‌هایی که تاکنون از سوی محققان و گردآورندگان تعزیه ارائه شده، در بهترین حالت، کمتر از ۲۰۰ عنوان را شامل می‌شود.
در این بررسی نزدیک به ۱۹۰ تعزیه‌نامه در بیش از ۹۰ موضوع اصلی مورد مطالعه قرار گرفته که البته همه تعزیه‌نامه‌های موجود را در بر نمی‌گیرد. از این تعداد، برخی به کلی فاقد کلام یا موقعیت‌های طنزآمیز و برخی دیگر سرشار از کلام و موقعیت طنزآمیز بوده‌اند. به منظور تبیین دقیق جایگاه و طنز در تعزیه، کوشش شده است که حتی‌المقدور تمامی نکات طنزآمیز موجود در این تعزیه‌نامه‌ها – در هر سطحی از استحکام و ارزش – به نحوی مورد اشاره و بررسی قرار گیرد.
هرگاه که به دلیلی از یک متن دو بار استفاده شده است، سعی شده که حتی‌الامکان از بیش از یک نسخه استفاده شود و این فرصت برای خواننده به وجود بیاید که نسخه‌های متفاوت را با یکدیگر مقایسه کند و اختلاف بین آن‌ها را دریابد.
از «طنز» معنای سردستی و