🔶رسول جعفریان: حادثه کربلا از همان روزهای اول به دقت روایت شده است

🔶رسول جعفریان: حادثه کربلا از همان روزهای اول به دقت روایت شده است

خانه اندیشمندان علوم انسانی/ 25 شهریور 97

دکتر #رسول_جعفریان در سخنان خود با عنوان « نگاهي به اسناد راوي حادثه كربلا»، با اشاره به انگیزه قوی تاریخ نویسی در صدر اسلام گفت: روایت‌های دقیقی از ابتدای نهضت عاشورا وجود دارد که ممکن است برخی دارای جهت‌گیری باشد، اما حقایق زیادی را می‌توان از آنها برداشت کرد.
استاد تاريخ دانشگاه تهران، در شب دوم از سلسله نشست‌های «عاشورا و امروز ما» که شامگاه گذشته که به همت بنیاد احسان توحید، خانه اندیشمندان علوم انسانی و انجمن اندیشه و قلم برگزار شد، گفت: مسلمانان از اواخر قرن اول هجری می‌آموزند کتابچه‌هایی تحت عنوان «جزء» که شامل احادیث می‌شود تهیه كنند. در قرن دوم این کتابچه‌ها بزرگ‌تر شدند و علاوه بر احادیث، رویدادهای تاریخی نیز به همین طریق جمع‌آوری می‌شدند.
وی ادامه داد: اسکلت تاریخ صدر اسلام که در قالب همین کتابچه‌ها گذاشته شده است، توسط تابعین دوم و سوم بنا شد. هر یک از این افراد تاریخ را بر اساس تعلقات فرهنگی و جغرافیایی خود روایتی کرده‌اند. زمانی که شما کتابی از ابن اسحاق که در سال 150 قمری تهیه و تنظیم شده است می‌خوانید، هر بخش از آن با سبک متفاوتی نگارش شده است و نشان می‌دهد هر بخش توسط چه کسی و با چه پیشینه تاریخی و خانوادگی‌ای روایت شده است. مثلا بخش زیادی از اخبار و اطلاعات نبوی توسط خانواده عایشه که به زبیر نزدیک بودند، روایت شده است که آنها ابوبکر و عمر را تقدیس می‌کردند اما با بنی‌امیه و علویان رابطه خوبی نداشتند.
وی با اشاره به کتاب روایت ابومخنف از عاشورا و روایت‌های تاریخی از صدر اسلام گفت: اینکه چه کسی کتاب را نگارش کرده اهمیت چندانی ندارد، اینکه راوی آن اخبار کیست، نشان دهنده جهت گیری کتاب نسبت به آن واقعه است. به همین طریق زمانی که در متنی به تاریخ طبری ارجاع داده می‌شود، ارجاع چندان اهمیت ندارد؛ آنچه اهمیت دارد این است که تاریخ طبری آن را از کدام راوی نقل کرده است. بنابراین تاریخ طبری ملغمه‌ای از روایات مختلف است.
وی در ادامه با اشاره به گزارش حصین بن عبدالرحمان از عاشورا، اظهار داشت: اولین تقریر حوادث عاشورا توسط این فرد سنی مذهب، اما دوستدار اهل بیت است که 70 سال بعد از عاشورا درگذشته و نکات متفاوتی با روایتهای رایج در عصر ما بیان می کند. یک راوی معمولا یک مورخ و علاقه‌مند به تاریخ اسلام است، اما ما عمدتا این شخص را تنها یک محدث می‌دانیم. روایت‌هایی که او نقل کرده است، در کتب دیگر نقل شده است اما ما کتاب اصلی که او نگاشته است را در اختیار نداریم؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت دقت آثار تاریخی از این دست که در صدر اسلام تألیف شده است، بالاست.
** انگیزه تاریخ‌نویسی قوی در صدر اسلام وجود داشته
این استاد دانشگاه با بیان اینکه انگیزه تاریخ‌نویسی قوی در صدر اسلام وجود داشته است، گفت: ما نمی‌دانیم این حس از کجا آمده؟ ممکن است مربوط به دوران جاهلیت یا تحت تأثیر اقوام دیگر باشد. مثلا در روایاتی که از عاشورا وجود دارد، جزئیات به دقت ذکر شده است. گاهی این پرسش ایجاد می‌شود که چگونه می‌توان به این روایات اطمینان کرد؟ توجه به سبک تاریخ‌نویسی آن دوره و چگونگی تبدیل روایات شفاهی به مکتوب نشان دهنده دقت آن آثار است؛ این موضوعی است که امروزه ما در آن ضعف داریم، اما آن زمان به دلایلی نامعلوم قدرتمند بوده است.
جعفريان با طرح این موضوع که البته در آن روایات هم ایرداتی، از جمله در زمینه ذکر نام اشخاص و تعدد برخی از اسامی وجود داشته است، افزود: علم رجال بخش عمده‌ای از آن را رفع کرده است.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به روایت حصین بن عبدالرحمان از عاشورا، گفت: در این روایت آمده است، مردم کوفه به امام حسین (ع) نامه نوشتند که 100 هزار شمشیر پشت اوست. در حالی که ما در روایت دیگر خوانده بودیم 40 هزار نفر؛ ممکن است فردی نامه را نوشته باشد و به اشتباه عدد100هزار را عنوان کرده باشد.
اين استاد تاريخ با اشاره به ماجرای مسلم در این روایت، اظهار داشت: در این روایت به تبلیغاتی که مسلم در کوفه انجام داد اشاره‌ای نمی‌شود. گفته شده است، بعد از کشته شدن هانی به دست ابن زیاد و دستگیری و کشته شدن همراهان مسلم، او به خانه‌ای از قبیله کنده می‌گریزد. در این روایت به ماجرای پسری که اطلاع می‌دهد مادرش به مسلم پناه داده است، اشاره‌ای نشده است؛ بلکه آمده فردی در گوش محمد بن اشعث بن قیس گفته فردی به مسلم پناه داده است. زمانی که اشعث به خانه این زن می‌رود، زنی را می‌بیند که آتش روشن کرده و در حال شستن خون‌های مسلم است؛ به او گفته شده بلند شو تا پیش امیر برویم. او می‌گوید آیا بخشیده می‌شوم که به او می‌گویند اختیاری نداریم؛ به این ترتیب تنها جایی که به مادر مسلم اشاره شده است همین منبع است.

@jafarian1964
@religionandsociety