مرجع محتوای تخصصی مطالعات اجتماعی دین: نشستها، همایش ها، پایان نامه ها، معرفی کتاب، مقالات، پژوهشها و یادداشتهای تحلیلی. اطلاع رسانی، تبادل و دریافت مطلب: مریم محمدی اکمل @maryam_mohamadiakmal
📚اربعین؛ سامان بیسازمان📚. (نقدی اجتماعی بر تلاشهای رسمی برای سازماندهی اربعین) …
📚اربعین؛ سامانِ بیسازمان📚
(نقدی اجتماعی بر تلاشهای رسمی برای سازماندهی اربعین)
#مهدی_سلیمانیه
📗در سالهای اخیر، ویژگیهای خاص مناسک پیادهروی اربعین، آن را تبدیل به یک پدیدهی اجتماعی بینظیر کردهاست. ابعاد خاص این پدیدهی نوظهور، منطق پیدایی، تداوم و افزایش نرخ مشارکت در آن را به گونهای منحصر به فرد افزایش دادهاست: هر سال، بر ابعاد جمعیتی و بازنمایی اربعین افزوده میشود. یکی از ویژگیهای خاص اربعین در مقایسه با مناسک دینی چون حج، خودانگیختگی و منطق خاص مبتنی بر تکثر، رهایی، برنامهریزی طبیعی و غیرمتمرکز، فارغ از سلسلهمراتب رسمی و با مشارکت حداقلی دولتها و حاکمیتهاست.
📕به بیان دیگر اگر اربعین، امروز «اربعین» است، بخش مهمی از آن ناظر به تعلیق و کنار گذاشتهشدن همین روالهای رسمی، پیشبینیپذیر کردنها، دخالت دولتها، «تمهیدات اندیشیدهشده»، «تسهیلات در نظر گرفتهشده»، پرداختهای بانکی، فیشهای ثبتنامی، نظارتهای قاعدهمند و خلاصه هر آنچیزی است که بویی از «باید» میدهد.
📙منطق جذابیت مناسک اربعین، مبتنی بر منطق خاص شور، دل، طلبیدن، شیدایی، غرق شدن در رود بیکران هزاران قطرهی آمده از هر کجاست. اربعینِ برنامهریزی شده، اربعینِ باید و ثبتنام و مجوز و پرداخت و فیش و سامانه و اعتبار و سازماندهی و اعداد، دیگر اربعینِ این سالها نخواهد بود. منطق اربعین، منطقِ سازماندهی نیست.
📗دولتها و سازمانها و حاکمیتها اما منطقِ شیدایی را درک نمیکنند. بر همین مبنا، سال گذشته پیشبینی کردهبودیم که احتمالاً در سالهای بعد، این عرصه نیز به تسخیر سیاستگذاریها و سازماندهیها در خواهد آمد. پیشقراولان این سازماندهی، از چند سال گذشته شروع به فراهم کردن زمینه برای تغییر منطق این مناسک کردهبودند: از همان زمان که نخستین کاروانهای اعزامی خدمات شهری و تیمهای مدیریتی شهرداری و حج و زیارت و سایر سازمانهای کشوری و لشکری به اربعین اعزام شدند، مشخص بود که میل آشنا به بروکراتیزه کردن، مناسک اربعین را هم در بر خواهدگرفت.
📘این تغییر قریبالوقوع، همان گرایش حاکمیت به پیشبینیپذیر کردن، قاعدهمند نمودن، رسمیسازی، مدرکدار ساختن، زمانمند کردن، شورا و ستاد ساختن، قانونی نمودن، نظم و نسق بخشیدن و برنامهریزی کردن تمامی پدیدههای اجتماعی است که سالهاست پایش به میدان دین باز شده است: دیروز برنامهریزی گستردهی نظام آموزشی حوزههای علمیه، مناسک اعتکاف و سفرهای مناطق جنگی (بخوانید: اردوهای امروز راهیان نور) و دهها نهاد و پدیدهی دینی و اجتماعی دیگر را در بر میگرفت و امروز به سراغ اربعین آمدهاست. عنقریب است که ستادهای مدیریت، مراکز فرماندهی، قوانین و بندهای رسمی و موافقتنامههای سازمانی اربعین تشکیل شوند. بروکراسی و میل به نظم و نسق دادن همهچیز و همهجا، حد و مرز نمیشناسد.
📙اما جامعهشناسی به ما میگوید که تنها منطق، منطق سردِ بروکراسی نیست. نظم، یک شکل ندارد. تنها معنای سامان دادن، سازمان دادن نیست. تنها ساماندهنده نیز سیاست و اقتصاد نیست. دین، هنر، علم و عُرف، منطق«ها»ی خاص خود را دارند. این منطق«ها»ی متکثر، به هر یک از این میدانها و پدیدهها، سامان میدهند. سامان و نظمی خودانگیخته که لزوماً با منطق سیاست و اقتصاد هماهنگی ندارد؛ و قرار هم نیست داشتهباشد.
📗زمانی گفتهی مشهوری از یکی از مراجع تقلید نقل شدهشدهبود که: «نظم حوزه در بینظمی است». درک غالب از این جمله این بود که: نیازی به نظم نیست. اما درکِ منطقِ قدرتمند این گزاره، امروز، پس از تجربهی این میل بیپایان به مدیریت همه چیز، آسانتر است: نظم و سامان حوزه، نظم و سامانی خاص این میدان است. باید به حاکمیتها و دولتها گفت: منطق این میدان را بر هم نزنید.
▪️مطالعه متن کامل مقاله:
@Socio_shia
@religionandsociety