🔸مناسبت سازی، تنازع شیعیان در زمان.. ✍زهره سروشفر

🔸مناسبت سازی، تنازع شیعیان در زمان

✍زهره سروشفر

📗مدت‌ها قبل، اطلاعیه‌ای در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شد که در آن مؤسسه رسول اعظم (ص) وابسته به بیت آیت‌الله سید صادق شیرازی، جمعه آخر ماه مبارک رمضان را به عنوان روز «نصرتِ عسکریین» نام‌گذاری نموده و از حرکت کاروان‌های زیارتی ولائیان فدائی جهت فتح و نصرت سامراء خبر می‌دهد. در این اطلاعیه بیان شده که این نام‌گذاری بنابر ارشادات آیت الله سید صادق شیرازی در این باره صورت گرفته است.

📕درحالی که هفته آخر ماه رمضان سالها پیش توسط امام خمینی به عنوان «روز قدس» نامگذاری شد و آیت الله سید صادق شیرازی این روز را «روز فتح عسکریین» یا «روز فتح سامرا» نامید. چنین نامگذاری ای از یکسو این رویکرد را در مقابل رویکرد امام خمینی و طرفداران رویکرد وی قرار داد و از سوی دیگر رویکرد شیعی خاص جریان شیرازی ها را در مقابل افراد سنی مذهب.

📙شکل گیری مناسبت های شیعی جدیدی مانند «ایام محسنیه» و «ایام مسلمیه» و یا ایجاد تغییراتی در برخی مناسبت ها مانند دهه فاطمیه چند مدتی است که شدت گرفته است. چنین تحولاتی را می توان هم عرض و موازی با تغییراتی دانست که در سال های پس از پیروزی انقلاب از سوی حکومت بر مناسبت های مذهبی اعمال شده است. تغییرات تقویمی شامل افزایش چشمگیر تعداد مناسبت ها، تغییر عنوان آنها، تبدیل برخی از آنها به دهه یا چند روز متوالی و ... است. از جمله مهم ترین تحولات ذکر شده، فرایند «مناسبت سازی» است.

📘سوالی که در اینجا میتوان مطرح کرد این است که منظور از این نامگذاری ها چیست؟ گذاشتن یک نام برای یک روز، یک هفته یا دهه، چه تأثیری می تواند داشته باشد؟

📗تقویم ها در دوران های مهم حیات اجتماعی جوامع همواره دستخوش تحولات زیادی شده اند و مورد توجه اعضای جامعه و نیز سیاستمداران قرار دارند. از جمله این رویدادها می توان به انقلابها مانند انقلاب فرانسه یا انقلاب ایران اشاره نمود که مدتی پس از پیروزی انقلاب تقویمی جدید جایگزین تقویم قبلی می گردد و نام گذاری مناسبت ها بر اساس رویکرد حکومت جدید به تاریخ سیاسی، فرهنگی، مذهبی، اجتماعی و ... آن سرزمین انجام می گیرد. چنین تلاشی در جهت تغییر مناسبت ها، نامگذاری های جدید، حذف برخی نام ها و یا تغییر نام برخی مناسبت ها دلایل می تواند دلایل متعددی داشته باشد. اما از جمله مهم ترین این دلایل ارائه روایت جدیدی از تاریخ است که در آن برخی رویدادها حذف یا کمرنگ می شوند و برخی رویدادهای دیگر مدنظر حکومت جدید برجسته میشوند.

📕در ایجاد مناسبت ها صرفا با یک نام مواجه نیستیم؛ هر یک از این نامها در واقع یک روایت خاص از تاریخ است و برساخت حافظه جمعی بر اساس رویکردی ویژه. روایتی که روز قدس را «روز فتح عسکریین» یا «روز سامرا» می نامد، هفته وحدت را «هفته برائت» نام گذاری میکند و روز هشتم شوال را «روز جهانی بقیع» می نامد، می خواهد هویت شیعه بودن را به عنوان هویتی در مقابل هویت سنی بودن تعریف نماید. همچنین همان طور که هالبواکس می گوید حافظه جمعی از خلال رجوع گروه اجتماعی به گذشته و انتخاب برخی از رویدادها بر اساس منافع و نیازهای زمان حال آن گروه صورت می گیرد.

📗«مناسک سازی» یکی دیگر از مواردی است که مورد توجه مناسبت سازان قرار گرفته است. یعنی به نظر می رسد بسیاری از مناسبت های ایجاد شده صرفا با هدف احیای حافظه جمعی، افزایش توجه نسبت به برخی رویدادهای تاریخ تشیع و جلوگیری از فراموشی آنها ایجاد نشده اند بلکه نقطه ثقل تلاش ها، گرد هم آوردن اجتماع مومنان است.

📘همانطور که امیل دورکیم در «صور بنیانی حیات دینی» خاطرنشان می کند، جمع شدن اعضای یک اجتماع (برای مثال اجتماع مومنان به یک رویکرد خاص شیعی یا پیروان یک مرجع تقلید) در یک مکان و برگزاری مناسک، میان آنها همبستگی ایجاد می کند و همچنین به ایجاد و حفظ ارزش ها و باورهای جمعی می انجامد. بدین ترتیب مناسک کارکردی مهم برای اجتماعات دینی، سیاسی و ... دارند و از پراکندگی این اجتماعات، وانهادن اعضای آنها به حال خود و در نتیجه دوری اعضا از اجتماع و گرویدن آنها به دیگر اعتقادات و اجتماعات جلوگیری می کند.

⬅️ متن کامل مقاله در سایت گروه مطالعاتی «جامعه‌شناسی تشیع»
@Socio_shia
@religionandsociety