مرجع محتوای تخصصی مطالعات اجتماعی دین: نشستها، همایش ها، پایان نامه ها، معرفی کتاب، مقالات، پژوهشها و یادداشتهای تحلیلی. اطلاع رسانی، تبادل و دریافت مطلب: مریم محمدی اکمل @maryam_mohamadiakmal
آن چیزی که ارزش دارد فرمانبرداری انتخابی است» (بهشتی، ۱۳۷۷: ۹)
👆
🔸از نظر بهشتي «فرمانبرداري اجباري، اگر كسي را مجبور كردند از يك راهي برود، اين چندان ارزشي ندارد. آن چيزي كه ارزش دارد فرمانبرداري انتخابي است» (بهشتي، 1377: 9). اصطلاحي كه خود بهشتي به‌‌كار مي‌برد براي توصيف بينش ترميم‌گرايان ديني درباره‌‌ي امر به معروف و نهي از منكر بسيار دقيق است: «فرمانبرداري انتخابي». تصور كنيد ده راه پيش پاي انسان باشد كه 9 تاي آن صواب (با درجات متفاوت) و راه دهم راه ضلالت و گمراهي باشد. در اين‌جا ما به فرد مي‌گوييم كه حق داري از ميان اين ده راه يكي را برگزيني. توصيه‌ي ما اين است كه راه دهم را انتخاب نكني چون به ضلالت منجر خواهد شد. اگر فرد مورد نظر يكي از راه‌هاي صواب را انتخاب كرد، او «فرمانبرداري انتخابي» مورد نظر را تحقق بخشيده است. از نظر بهشتي خطاست كه ما راه دهم را حذف كنيم يا فرد را مجبور سازيم كه يكي از نه راه را طي كند. شق اول به «فرمانبرداري اجباري» مي‌انجامد و شق دوم تحميل دين است. اما تصور آيت‌الله بهشتي از شرايط اجتماعي به‌ويژه در دوران مدرن تصوري ساده و غيرواقع‌بينانه است. راه‌هاي ضلالت در جامعه اگر بيش‌تر از راه‌هاي صواب نباشد كمتر نيست. حتي در زمان پيامبر اسلام نيز وضع اجتماعي كم و بيش اين‌گونه بوده است.
🔹آيت‌الله بهشتي همچنين با نگاه قشري‌گرايانه‌‌ي برخي محافظت‌گرايان در باب امر به معروف و نهي از منكر مخالفت مي‌كند. بهشتي در مقابل محافظت‌گرايان كه معتقدند «شناخت ما از معروف، عدل و احسان در گرو شناخت امر خداست» معتقد است كه «ما بايد قبل از آگاهي از امر و نهي از خدا عدل و احسان و معروف... شناختي داشته باشيم» (همان):
«يك عده آمدند مسأله را آن قدر خشك كردند... مي‌گويند معروف آن است كه خدا گفته بكن، منكر آن است كه خدا گفته نكن، چيز ديگري هم سرمان نمي‌شود. سخن ما با اين‌ها اين است كه اين فرمايش شما درست، اما اين از آن حرف‌هاي درستي است كه آن قدر بد بيان مي‌شود كه مشمئزكننده است. براي اين‌كه خود قرآن وقتي مي‌خواهد «بكن ـ نكن» خدا را بيان كند اين‌طور مي‌گويد: ان الله يأمر بالعدل و الاحسان، و ينهي عن الفحشاء و المنكر» ـ يعني وقتي مي‌خواهد امر به معروف و نهي خدا را به ما معرفي كند و مي‌گويد خدا آن است كه به عدل و احسان فرمان مي‌دهد و از فحشاء و منكر منع مي‌كند ـ يعني شما قبلاً بايد از عدل و احسان يك برداشتي داشته باشيد؛ از فحشاء و منكر هم يك برداشتي داشته باشيد؛ آن وقت مي‌گويد هان، تو با اين برداشت بدان آن‌‌كه مي‌گويد عدل و احسان، او خداست. بنابراين، اين فرمايش شما درست است كه معروف و عدل و احسان آن است كه خدا گفته، اما در مورد اين جمله‌اي كه با آن بيان مي‌كنيد كه «و شناخت ما از معروف و عدل و احسان در گرو شناخت امر خداست»، اول بايد ببينيم خدا چه گفته، تا بعد بفهميم اين چيز عدل و احسان هست يا نه. اين مطلب خيلي با آهنگ آيات قرآن جور در نمي‌آيد. ما بايد قبل از آگاهي از امر و نهي خدا از عدل و احسان و معروف (در مقابل منكر و بغي و سوء) شناختي داشته باشيم» (همان).
تاریخ انتشار: 9 تیر 1398
🔰منبع: زیر سقف آسمان
@religionandsociety