🔸به مناسبت شهادت امام صادق (ع).. ✍️علی اشرف فتحی

🔸به مناسبت شهادت امام صادق(ع)

✍️علی اشرف فتحی

▪️دوره امامت امام ششم شروع دوره جدیدی در تاریخ شیعه است و چون ایشان آغازگر دوره جدیدی در تاریخ مذهب شیعه هستند، ایشان را به‌عنوان رییس مذهب قلمداد کرده و ما را نیز شیعه جعفری می‌د‌انند. ایشان ۲۲سال بعد از قضیه کربلا به‌دنیا آمده‌ و جزو چهار امام شیعه هستند که بیش از ۳۰ سال امامت کرده‌اند. به‌جز ایشان، دوره امامت امامان چهارم، هفتم و دهم نیز بیش از سه دهه بوده است. از قضا هرچهاردوره نیز اهمیت خاصی دارند و تأثیرگذاری این امامان بزرگوار را بر اساس اهمیت این دوره‌ها می‌شود ارزیابی کرد.

▪️امام ششم ما اولین امام شیعه بودند که به نسل جدید و فضای فکری جدیدی تعلق داشتند. سه امام نخست ما از نسل اول به‌حساب می‌آیند. امامان چهارم و پنجم را نیز باید جزو نسل دوم محسوب کرد که هر دو بزرگوار در واقعه کربلا حضور داشته و آثار آن را چشیدند. امام ششم، نه پیامبر و نسل اول را درک کرده بودند و نه در واقعه کربلا حضور داشته‌اند. نکته دیگری که درباره جایگاه ایشان اهمیت دارد این است که مادر ایشان دختر قاسم بن محمد بن ابی‌بکر بود و مادر مادر ایشان نیز دختر عبدالرحمن بن ابی‌بکر بوده و لذا از پدر و مادر نسب به خلیفه اول مسلمانان می‌برد. اگرچه محمد پسر ابوبکر و پسرش قاسم جزو سران شیعه بوده‌اند، ولی نسبت خویشاوندی امام ششم به ابوبکر سبب شد که ایشان و مادرشان مورد احترام خاص اهل سنت نیز قرار گیرند. مادر ایشان که ثمره ازدواج دو نوه پسری ابوبکر بود، از زنان دانشمند شیعه محسوب می‌شد و شیعه و سنی به وی احترام می‌گذاشتند. برای اعراب که عصبیت‌های قبیله‌ای و خویشاوندی اهمیت ویژه داشت، امام ششم شیعه نسب به پیامبر و دو خلیفه مورد احترام آن‌ها می‌برد. از طریق مادر امام ششم، هفت امام شیعه از نسل خلیفه اول هم محسوب می‌شوند.

▪️امام ششم، امام شیعیان در دوره گذار از حکومت امویان به عباسیان بودند و این نیز ممیزه مهم زمانی ایشان نسبت به ائمه پیشین است. در علوم اجتماعی به دوره گذار اهمیت خاصی داده می‌شود؛ زیرا در این دوره می‌بینیم که جامعه دچار بحران می‌شود تا از مرحله‌ای وارد مرحله دیگر شود؛ یا انقلاب رخ می‌دهد، یا کودتا می‌شود و یا یک جنبش عظیم سیاسی، اجتماعی یا فرهنگی ایجاد می‌شود. از قضا مهم‌ترین دوره گذاری که ائمه ما تجربه کرده‌اند، دوره امام ششم است؛ چون با تضعیف و سقوط بنی‌امیه، بنی‌عباس با شعار حمایت از خاندان پیامبر(ص) و انتقام از شهدای اهل بیت(ع) شورش می‌کنند. اما می‌بینیم که امام از این فرصت استفاده نمی‌کنند و خودشان را کاملاً کنار می‌کشند. این کار امام موجب ایجاد دلسردی در برخی از شیعیان می‌شود؛ چون فکر می‌کردند که الآن فرصت خوبی برای رسیدن به شرایط ایده‌آل شیعه است.
▪️معمولاً در دوره گذار، جوامع دچار بحران‌های فرهنگی و اقتصادی می‌شوند و رهبری جامعه نیز گرفتار همین بحران می‌شود. امام ششم ترجیح می‌دهند در این دوره، به‌جای کار سیاسی یا مبارزه مسلحانه، حرکت فرهنگی بزرگی را رهبری کنند و از فرصت تضعیف حاکمیت مرکزی استفاده کنند تا پاسخی به مکاتب مختلف فلسفی و کلامی رایج ارائه دهند. فضای باز سیاسی حتی به اهل سنت هم اجازه داده بود که آزادانه‌تر از قبل به نشر آرای خود بپردازند. در برابر این ترافیک آرا و مکاتب، امام ششم شیعه به‌تنهایی توانست از هویت فکری شیعه دفاع کند.

▪️اگر بنا باشد که از زندگی ائمه و روش‌های آن حضرات الگو بگیریم، خواهیم دید که اغلب آنان کار فرهنگی را بر مبارزه مسلحانه و سیاسی ترجیح داده‌اند. امام صادق(ع) توانستند در برابر دو جاذبه پرطرفدار حرکت مسلحانه و مبارزه سیاسی بایستند و به این معنا، مذهب شیعه را راهبری و احیا کردند. از همین روست که بیش از دوسوم روایات و میراث فقهی ما از زبان ایشان است. ایشان به‌طور جدی اقدام به آموزش روش استدلال و اجتهاد به شاگردان شاخص خود می‌کنند و آن‌ها را به مناطق مختلف می‌فرستند.

متن کامل:
http://mobahesat.ir/10997


#یادداشتها
#علی_اشرف_فتحی


@religionandsociety
«دین و جامعه» مرجع محتوای تخصصی مطالعات اجتماعی دین