ارزش خاک مانند ارزش آزادی وقتی معلوم می‌شود که از بین رفته باشد!

ارزش خاک مانند ارزش آزادی وقتی معلوم می‌شود که از بین رفته باشد!
@sahatzist
قسمت اول : هزینه فرسایش خاک، به اندازه کل بودجه عمرانی سال ۹۴ کشور است که خود یک فاجعه خیلی عظیم است...در صورت تداوم این روند، ۴۰ سال دیگر ما زمین حاصلخیز نداریم.

این متن تلخیصی است از میزگرد "بررسی لایحه خاک" که به همت خبرگزاری ایانا با حضور کامبیز بازرگان، منوچهر گرجی، محمود عرب‌خدری و علی اسدی برگزار شده است

◀️آخرین آمارها حاکی از آن است که سالانه دو میلیارد تن خاک در سال به مبلغ ۵۶ میلیارد دلار و طی یک برنامه توسعه پنج ساله، ۱۰ میلیارد تن خاک به مبلغ ۲۸۰ میلیارد دلار دچار فرسایش می‌شود. این‌ها علاوه بر تخریب خاک‌های حاصلخیز در کوه‌خواری‌ها و تغییر کاربری اراضی است.

◀️فرسایش خاک یعنی کنده شدن خاک از جایی و حرکت به جایی دیگر که معمولاً توسط باد یا آب (سپس رسوب آن) صورت می‌گیرد.
به همین دلیل خاک در ابعاد مختلفی و نه فقط در منابع طبیعی بلکه در محیط زیست، آلودگی هوا وآب و گل‌آلود شدن رودخانه‌ها، وقوع سیل‌ها، وقوع ریزگردها و... نیز نقش دارد. برای مثال در استان گلستان تخریب زیادی صورت گرفته و همین باعث شده که ما هرساله شاهد وقوع چندین سیل در این منطقه هستیم.
طبق تحقیقات یکی از دانشجویان ما، نفوذپذیری خاک جنگلی که به یک باغ چایی تبدیل شده بود، کمتر از یک‌چهارم برآورد شد. حالا اگر همین جنگل به ویلا تبدیل شود، دیگر فاجعه است.
به عبارت دیگر آب بارانی که قبلاً به زمین نفوذ می‌کرد و به منابع آب زیرزمینی ما تبدیل یا باعث افزایش تولیدات جنگلی می‌شد، حالا بیشتر از سه‌چهارم آب روی زمین راه می‌افتد که هم باعث فرسایش خاک و هم باعث وقوع سیل می‌شود؛ مثل سیل در شهرهای نکا و دیگر شهرها.
بر اساس تحقیقات پژوهشکده حفاظت خاک که دهه‌های مختلف را با هم مقایسه کرده، به این نتیجه رسیده که ظرف چهار دهه اخیر، تعداد سیل‌ها در ایران چند برابر شده است.

◀️بر اساس برآورد متخصصان، فرسایش خاک توسط آب و باد حدود دو میلیارد تن است که وقتی ۲۸ دلار را در دو میلیارد تن ضرب کنیم، حاصل ۵۶ میلیارد دلار می‌شود. البته بعضی‌ها خسارت فرسایش هر تن خاک در ایران را بیشتر از ۲۸ دلار می‌دانند، اما مطابق برآوردهای جهانی، هزینه فرسایش خاک ما در هر تن ۲۸ دلار است.
با این همه به‌نظر من اگر هزینه فرسایش خاک یک‌پنجم این عدد هم باشد، به اندازه کل بودجه عمرانی سال ۹۴ کشور است که خود یک فاجعه خیلی عظیم است، اما کسی به آن توجه نمی‌کند.

◀️صادرات خاک در حد محدودی است و خیلی نمی‌تواند نقشی ایفا کند. چون قبلاً به کشورهایی مثل دبی صادر می‌شد و اتفاقاً سرسبزترین مناطق دبی از خاک‌های ایران است که در آن کشت و کار و فضای سبز ایجاد کرده‌اند و بعضی‌ها هنگام ورود به آن مناطق می‌گویند به خاک ایران خوش آمدید، اما آنها رقم قابل توجهی را تشکیل نمی‌دهد. در اینجا مایلم تأکید کنم که از بین رفتن این دو میلیارد تن خاک، تنها مربوط به فرسایش است و شوری و تغییر کاربری اراضی هم هرکدام بحث دیگری دارد که البته مهم است و می‌تواند در افزایش خسارت‌های وارده به خاک تأثیرگذار باشد.

طبق مطالعات صورت‌گرفته توسط مؤسسه تحقیقات خاک و آب، ۱,۳ میلیون هکتار اراضی درجه یک حاصلخیز داریم که از این مقدار ۲۰ تا ۳۰ هزار هکتار سالانه در حال تبدیل شدن به مناطق مسکونی، تجاری، و صنعتی هستند. به عبارت دیگر، در صورت تداوم این روند، ۴۰ سال دیگر ما زمین حاصلخیز نداریم.
وقتی به جای زمین‌های درجه یک، از اراضی درجه دو و سه استفاده شود، به‌طور طبیعی مقدار بیشتری آب، کود، زمان و کار می‌برد و باز هم نمی‌تواند مثل خاک درجه یک محصول بدهد. در نهایت با تشدید بحران آب، افزایش کوددهی خود به معنای بحران کود، افزایش آلودگی سفره‌های آب زیرزمینی، افزایش بیماری‌ها، ازجمله سرطان است.

◀️درباره استقلال سرزمینی و تأثیر فرسایش خاک باید بگویم، اگر ما نتوانیم محصولات غذایی خودمان را تولید بکنیم، به خارج وابسته می‌شویم که در این صورت استقلال کشور معنایی ندارد. یکی از استادان قدیمی بنده، در کتابش جمله بسیار زیبایی نوشته بود؛ "ارزش خاک مثل ارزش آزادی است، وقتی معلوم می‌شود که از بین رفته باشد." و می‌ترسم زمانی به این فهم نایل آییم که واقعاً ارزش خاکمان از دست رفته باشد.

◀️ یکی از علل فرسایش بادی خاک این است که ما آب را در بالادست کنترل می کنیم و سهم پایین دست را نمی‌دهیم که می‌تواند یکی از علل وقوع فرسایش بادی باشد که نمونه‌اش را در دریاچه ارومیه دیدیم. البته بحث خشکسالی بحث جداییست ولی این دو