🔴 رابطه‌ی رانت منابع طبیعی و فساد دولتی

🔴 رابطه‌ی رانت منابع طبیعی و فساد دولتی
@sahatzist
🔻یکی از مباحث مطرح در مطالعات علوم اقتصادی و سیاسی این است که رانت‌های منابع با فساد و بی‌ثباتی دولت ارتباط دارند. رانت منابع از نبود رقابت در بازار محصولات ایجاد شده و فساد اداری را تشدید می‌کند. همچنین استخراج منابع، فعالیت‌های رانت‌جویی را در سایر بخش‌های اقتصاد تحریک و باعث کاهش رشد می‌شود. علّت وجود رانت در این موارد، هزینه به نسبت پایین استخراج منابع در برابر بهای فروش به نسبت بالای آن در بازار است. از آن‌جایی که فعّالیت در این بخش‌ها بیشتر در چارچوب قوانین بسیار سختگیرانه‌ی دولتی صورت می‌پذیرد، رفتارهای رانت‌جویانه در این بخش‌ها به گسترش فساد در دیگر بخش‌ها می‌‌انجامد. فساد را هم وفور منابع طبیعی به واسطه‌ی ایجاد رقابت بین گروه‌های اجتماعی مختلف ایجاد می‌کند و هم می‌تواند اساساً در خود سیستم مدیریت منابع طبیعی رخ داده و موجب عملکرد ضعیف در توسعه‌ی پایدار و عدم فقرزدایی شود.
@sahatzist
🔻 نتایج این پژوهش که به بررسی تأثیر اثر فراوانی منابع طبیعی انرژی (نفت و مواد معدنی) بر فساد در کشورهای عضو اوپک در بازه‌ی زمانی 2003 تا 2010 پرداخته است، نشان می‌دهد که «نفرین منابع طبیعی» در این کشورها وجود دارد.
@sahatzist
🔻 رشد اقتصادی پایین‌تر کشورهایی با منابع طبیعی گسترده نسبت به سایر کشورها تناقضی است که به بلای منابع، نفرین منابع یا به تناقض فراوانی شهرت دارد. این پدیده بر اثر عوامل مختلف ممکن است به‌وجود آید، از آن جمله کاهش قدرت رقابتی در سایر بخش‌های اقتصادی (که بر اثر نرخ واقعی ارز که به طبع تزریق درآمد حاصل از منابع به‌طور مستقیم در اقتصاد حاصل می‌شود) فرار سرمایه از بخش منابع طبیعی، عدم مدیریت دولت یا بر اثر فساد سیاسی ممکن است اتفاق بیفتد.
@sahatzist
🔻 مکانیزم‌های مختلفی وجود دارد که از طریق آن‌ها منابع طبیعی می‌تواند به پیامدهای سیاسیِ ویژه دچار شود. نخستین اثر رانت‌خوری دولت در پی وفور منابع طبیعی، بر کیفیت نهادها و حکمرانی قابل ملاحظه است؛ کاهش نیاز دولت به درآمد مالیاتی خود می‌تواند عاملی باشد که مانع از توسعه‌ی سیاسی مطلوب شود. شهروندانی که مالیات کمتری پرداخت می‌کنند ممکن است تمایل کمتری به پاسخگویی دولت داشته باشند که این امر باعث کاهش فشار برای بهبود کیفیت نهادی می‌شود. دوّم این‌که درآمدهای ساده به دست آمده از بخش منابع، به دولت اجازه می‌دهد مخالفت‌های مردمی را (مثلاً از طریق مخارج حمایتی) کاهش دهد که احتمال تعدیل فشار نهفته برای ایجاد دموکراسی را افزایش خواهند داد، در عین حالی که افزایش حمایت‌های دولت می‌تواند فعالیت‌های رانت‌جویی و فساد بین جامعه را بدتر کند. آخرین آسیب این موضوع هم سوء‌استفاده‌ی دولت از درآمدهای هنگفت حاصل از منابع برای جلوگیری از تشکیل گروه‌های مستقلی شود که ممکن است طرفداران قدرتمند حقوق سیاسی باشند و ممانعت دولت از تشکیل آن‌ها، فشار کمتری در راستای ارتقای این حقوق یا پاسخگویی دولت ایجاد می‌کند.
@sahatzist
🔻 علاوه بر پیامدهای یادشده، دو مکانیزم دیگر در ادبیات علوم سیاسی پیرامون رابطه‌ی منابع طیبعی و پیامدهای سیاسی وجود دارد. یکی اثر سرکوبی است، بدان معنا که دولت منابع مالی لازم جهت سرکوب تقاضا برای تغییر در سیستم سیاسی یا عملکردی دولت را در اختیار دارد. با صرف مخارج بیشتر در امنیت داخلی، دولت‌های غنی از منابع می‌توانند مانع از دم زدن مردم برای دموکراسی بیشتر یا نهادهای بهتر یا ارتقای خدمات دولتی شوند.
و مکانیزم دیگر از طریق به تعویق انداختن فرآیند مدرن‌سازی ساختار اقتصادی اتّفاق می‌افتد، چرا که یک بخش تولیدی بزرگ می‌تواند منابع اقتصادی جایگزین و قدرت سیاسی را ایجاد کند. اگر بخش صنعت کوچک باشد احتمالاً سازمان‌های کارگری نمی‌توانند ایجاد شوند یا کوچک‌تر و ضعیف‌تر خواهند بود، بنابراین تقاضا برای اصلاحات سیاسی از تأثیر و بُرد کمتری برخوردار خواهد بود.
@sahatzist
🔹 برگرفته از مقاله‌ی "رانت منابع طبیعی و فساد در کشورهای عضو اوپک" نوشته‌ی محمّدعلی فلاحی و همکاران/ منتشر شده در پژوهشنامه‌ی اقتصاد انرژی ایران، سال سوّم، شماره 11، تابستان 93
yon.ir/qFeaT