🔅راه حل‌های از بین نرفتن همبستگی اجتماعی با تنوع و تکثر نظام‌های اخلاقی.. 🖊مصطفی

🔅راه حل های از بین نرفتن همبستگی اجتماعی با تنوع و تکثر نظام های اخلاقی

🖊مصطفی #ملکیان

📍چه کنیم که همبستگی اجتماعی در مواجهه ی با تکثر و تنوع نظام های اخلاقی از میان نرود؟ چرا که جامعه امروز بشری، تردترین جامعه در طول تاریخ است و باید در جهت حفظ همبستگی آن تلاش کرد. به عبارت دیگر چگونه می توان نزاع های اخلاقی را فیصله داد یا از شدت آن ها کاست؟
برای این مشکل راه حل هایی ارائه شده است.

1️⃣تاکید بر وجوه مشترک میان نظام های اخلاقی

🔹یک راه این است که بگوییم نظام ها، در عین تکثر، بر وجوه مشترکی مبتنی هستند و ما هم برای رفع نزاع های اخلاقی باید بر این وجوه مشترک تکیه کنیم. اگر چنین وجوه مشترکی وجود داشته باشد، آن وقت در این منطقه بی طرف، نمایندگان مکاتب مختلف اخلاقی با تکیه بر جنبه‌های مشترک، می توانند نزاع‌های خود را فیصله دهند. و بر اساس همین وجوه می توان از نقاط ضعف و قوت نظام های اخلاقی و ترجیح آنها نسبت به هم سخن گفت. اما بر سر وجود چنین وجوه مشترکی میان فیلسوفان اخلاق بحث بود.
اساساً رجوع به فصل مشترک، راه حل موفقی برای پایان دادن به هر نزاعی در مناسبات انسانی است. و اگر هم نزاع پایان نیابد، حداقل از شدت آن کاسته خواهد شد.

🔹مثلا در قرآن پیامبر (ص) خطاب می کنند به نمایندگان ادیان و مذاهب که : قل تَعالَوا إِلى كَلِمَةٍ سَواءٍ بَينَنا وَ بَينَكُم.
برخی اقوال درباره ی وجوه مشترک نظام های اخلاقی
از اواخر قرن 19 میلادی فیلسوفان اخلاق که به دنبال این وجوه مشترک بودند، برخی موارد را در میان نظام های مختلف اخلاقی به عنوان جنبه های مشترک پذیرفتند. ولی باز هم در مورد تعداد این اصول مشترک میان آن ها اختلاف وجود دارد.

🔹در مورد اصول مشترک، 1 اصل، 2 اصل، 3 اصل، 5 اصل، 10 اصل، 11 اصل، 13 اصل، و در اعلامیه ی اخلاق جهانی که سال ها پیش آن را ترجمه کرده ام، 23 اصل به عنوان اصول مشترک گفته شده است.

🔹قاعده ی زرین، تنها اصل مورد وفاق تمام نظام های اخلاقی
برخی تنها یک قاعده را به عنوان اصل مشترک قبول دارند و آن را قاعده ی زرین یا golden rule می دانند. مفاد این قاعده آن است که با دیگران آن طور رفتار نکن که خوش نداری با تو این گونه رفتار کنند. البته قاعده زرین، تنها اصلی است که همه مکاتب آن را پذیرفته‌اند.

🔹قاعده ی زرین در اسلام
در نظام اخلاقی اسلام هم این اصل وجود دارد. برای نمونه علی ابن ابی طالب در نامه ای که اواخر عمرشان برای فرزندشان حسن ابن علی نگاشته اند، می فرمایند: پسرم من امروز در وضعی هستم که باید در اندیشه ی کار خودم باشم ولی تو پسر من هستی و تو را جزیی از وجود خودم و بلکه کلّ وجود خودم می دانم و نمی توانم نسبت به تو بی تفاوت باشم. و در ادامه وصایایی را به فرزندشان می فرمایند که در ضمن این وصایا وصیتی دارند که مضمون آن بیان همین قاعده ی زرین است. بیان ایشان این است که یا بُنَی تَفَهَّمْ وَصِیتِی، وَ اجْعَلْ نَفْسَک مِیزَاناً [فِیمَا] بَینَک وَ بَینَ غَیرِک، فَأَحْبِبْ لِغَیرِک مَا تُحِبُّ لِنَفْسِک وَ اکرَهْ لَهُ مَا تَکرَهُ لِنَفْسِک، وَ لَا تَظْلِمْ کمَا لَا تُحِبُّ أَنْ تُظْلَمَ(تحب أن لا تظلم)، وَ أَحْسِنْ کمَا تُحِبُّ أَنْ یحْسَنَ إِلَیک وَ اسْتَقْبِحْ لِنَفْسِک(مِنْ نَفْسِک) مَا تَسْتَقْبِحُ‍هُ مِنْ غَیرِک، وَ ارْضَ مِنَ النَّاسِ [لَک] بِمَا تَرْضَاهُ لَهُمْ مِنْ نَفْسِک. خورت را همیشه میان خود و دیگران ترازو قرار ده و آنچه را بر دیگران نمی پسندی بر خودت مپسند و فقط آن چه را که بر خودت می پسندی بر دیگران بپسند.

2️⃣ رجوع به عقلانیت، وجدان و شهود اخلاقی، برای داوری میان نظام های اخلاقی
اما در 20 سال گذشته برخی از فیلسوفان راه حل دومی را پیشنهاد کرده‌اند که فارغ از این که نظام های اخلاقی وجوه مشترکی دارند یا ندارند، که البته دارند، با توسل به عقلانیت، وجدان و شهود اخلاقی آدمیان، یک سلسله شرایطی را کشف، استخراج و عرضه کنیم؛ تا براساس آن اولاً: ببینیم که آیا همه نظام‌های مدّعی نظام اخلاقی، اساساً نظام اخلاقی هستند، یا خیر؟ یعنی در ابتدا اگر نظام اخلاقی ای این سلسله شرایط را واجد بود، آن را نظام اخلاقی بدانیم و بعد از مقایسه و ترجیح آن نسبت به دیگر نظام های اخلاقی سخن بگوییم.
این مانند آن است که برای امتحان کنکور، شریطی مثل مدرک دیپلم و معدل و ... تعیین می شود و کسانی که این شرایط را ندارند، از ابتدا وارد امتحان نمی شوند و آن ها که واجد شریط اند، در کنکور شرکت می کنند و برخی در کنکور قبول می شوند وبرخی نمی شوند. آن ها هم که قبول می شوند، با رتبه ی واحدی پذیرفته نمی شوند؛ اما یک حد نصابی را همه دارند.

🔰سخنرانی اخلاق متجددانه/1393

🌐جامعه‌شناسی علامه
@Atu_Sociology