▫️ هزینه و حقانیت. 🖋 بهمن ارجمند. گیلان

▫️ هزینه و حقانیت
🖋 بهمن ارجمند. گیلان

✅ یکی از مغالطه های رایج در تاریخ معاصر، برقراری نسبت مستقیم بین میزان هزینه و میزان حقانیت است. مدافعان این منطق مغالطه آمیز تلویحا بر این باورند که یک فرد ، یک گروه ، یک جریان سیاسی، هنگامی از میزان حقانیت بالایی برخوردار است که حد و میزان بالایی هزینه کرده باشد در راهی که بدان باور دارد.

✅ در این مغالطه ، مسئله بر سر این نیست که راه طی شده یا راه پیش رو تا چه میزان درست بوده و چه نتایج عملی قابل قبولی پدید آورده بلکه مسئله صرفا اندازه گیری میزان هزینه است. در این نظرگاه ، حقانیت بیرون از هزینه بی معنی است. این هزینه است که درجه و میزان حقانیت یک فرد، یک گروه و یک جریان را تعیین می کند.

✅ تاکید بر تعیین کنندگی هزینه، تاکید بر عملگرایی است. عالی ترین و اوج هزینه در عمل ، هزینه ی جان پرمقدار ِ ناقابل است!! این جاست که با منطق تحکم آمیز و خاموش کننده ی "خون" روبه رو می شویم. خون، هزینه ی است که عامل، جهت حقانیت ِ باوری بکار می گیرد که آن باور می تواند در اصل حقانی نباشد. خون ، مرام عامل را از قداستی روئین تن می سازد که دیگر ضربه ی انتقاد و سنجش بر آن کارگر نخواهد بود.

✅ در دوران بی عملی، در دوران انسداد ، در دوران تراکم آگاهی های غیر موثر ، شجاعت پیادگان پوپولیسم، مظهر عالی ترین ساحت وجودی انسان و مظهر عالی ترین مطالبه ی جامعه ی بی رمق میشود و بدین گونه، تخت سلطنت همیشگی خرد در حیات معمول انسانی به لرزه درمی آید.

✅ مواجهه و برخورد انتقادی با چنین طرز تلقی ای که حماسی است، بسیار سخت است و مقاومت در برابر این طرز تلقی و گفتگوی منطقی با کسی که تمام هستی اش را نثار راهش ساخته، یک شهامت اخلاقی و یک شهامت معرفتی می طلبد. بدون این شهامت اخلاقی و بدون این شهامت معرفتی ، نمی توان به حقانیتی که با هزینه ی خون ، برساخته شده گفت: فداکاری پاکبازانه ات در راهی پوک بوده است. درتاریخ معاصر ، نزد پوپولیست ها یعنی نزد آنانی که می خواهند در برابر افکار عمومی برای خود سرمایه ی اجتماعی و جاذبه ایجاد کنند ادعای جان فشانی ِ پاک در راهی پوک پذیرفته نیست. زیرا در نزد اینان، میزان هزینه ، فقط می تواند معیار و ملاک حقانیت باشد و پاکبازی با حقانیت، مترادف گرفته میشود. هرچه هزینه سنگین تر ، جایگاه حق ِ مفروض، وزین تر و تاوان ِ نقد ِ حق ِ مفروض ِ اینان، سهمناک تر.

✅ فرهیختگان نیز گاهی به چنین منطقی آلوده میشوند، زمانی که خرد موقر، ملاحظه کار و پرطمانینه صرفا به روش متین خود دل بسته است، آنان به ستوه آمده ، به دامن صاحبان دست های ستبر پناه می برند و به شما که هنوز عالی ترین ساحت وجود آدمی را خرد می دانید ، پوزخندزنان میگویند : دیگر تحلیل ، بس است ، بگویید برای دگرگون کردن اوضاع، توانایی انجام چه عملی را داشته و دارید؟ انگار تبیین واقعیت و اشاره به افق های ممکن و دیگرگونه ی حیات اجتماعی و تلقین و ترویج آن، کار نیست. هنوز در اغلب افراد جامعه عمل گرایی پوشالی، بدون فهم درست و عمیق واقعیت، بدون ترسیم مقصد و مقصودی شفاف و مقبول، جذابیت دارد.

✅ در تاریخ معاصر، عملگرایان پوپولیست خواسته اند با پیادگان جان برکف و پاکباز خود، هزینه ی حقانیت خود را بپردازند. حالا این پیادگان جان برکف چه فهمی از جامعه ی فعلی و آینده داشته، چه فهمی از ایده و باوری داشته که در راه آن جانش را ارزانی داشته ، حالا این فداکاری ، این هزینه کردن چه دستاوردی مثبت و مقبولی ببار آورده است، اصلا برای عملگرایان پوپولیست مهم نیست و گاهی هم برای اغلب مردم هم مهم نیست.

✅ خون در نگاهی عامیانه، همدردی می آورد و شجاعت، جذابیت دارد. پوپولیسم به همین استقبال عام محتاج است. هر شعری می خواند ، هر شعاری می دهد و پیادگان دیگری را به مسلخ می فرستد تا حقانیتش را ثابت کند.

✅ وقتی آگاهی های متراکم و گسترش یافته به نتایج عینی ِ نهاد ساز و نهادآفرین منتهی نمی شوند،تاریخ خشک، خشن ، پربلاهت و پر عربده ی این پیادگان آغاز میشود، پیادگانی که خون سحرآمیزشان ، تطهیر کننده و مشروعیت بخش هر موضع ناراستی است.

✅ آن گاه که صاحبان رای و نظر، ناامید در کنج اتاق های نمور ، توان و حوصله ی تراش دوباره ی قلم هایشان را ندارند و رشحه ی قلم هایشان ، تاثیری بر طراوت دوباره ی گل های باغچه ی حیاط شان را نیز ندارد ، خیابان ها از دست افشانی و قهقهه ی صاحبان دست های ستبر و گام های خشن، گلکون و غبارآلود خواهد شد.

#نویسنده_مهمان

🌐 شبکه جامعه‌شناسی علامه
@Atu_Sociology