🎥 نگاهی از پس سال‌ها به ‌ «هامون».. 🖋 خسرو صادقی بروجنی

🎥 نگاهی از پسِ سال‌ها به ‌"هامون"

"تو خواستی پولدار بشی، اما خودت را فروختی" (دیالوگ ِ فیلمِ هامون)

🖋 خسرو صادقی بروجنی

فرصتی دست داد تا در آخرین ساعت‌های سال ۹۶ بار دیگر فیلم هامون اثر داریوش مهرجویی را ببینم. فیلمی که سال ۱۳۶۸ ساخته شد. یعنی یکسال پس از پایان جنگ و سرآغاز فصل نوینی از سیاست‌گذاری اقتصادی و اجتماعی جامعه ایران.
فیلم هامون به جنبه‌های فلسفی و عرفانی و نگاه به عشق از دوربین عشقِ ابراهیم به اسماعیل، سورن کیرکه‌گارد و فلسفه اگزیستانسیالیستی معروف است و اکثر نقدهای آن حول موضوعات مرتبط مذکور است.
اما نگاهِ مهرجویی به مناسبات اجتماعی جامعه در سالِ آغازینِ پایانِ جنگ، نقد نیش‌دار و آشکارِ طبقه‌ای از بورژوازی که هم عشق و زندگی را فاسد می‌کنند و هم هر چیزی را کالایی قابل مبادله می‌سازند، هم‌زمان هامون را به فیلمی عمیقاً اجتماعی تبدیل کرده است.
از جمله‌یِ هامون خطاب به کارفرمایش در مورد کارگر ارزان در جهان سوم تا برخورد هامون در انتهای فیلم با مرد شمالی در ساحل که خشمگینانه پول‌های جیبش را به او می‌دهد چون در زمینِ او مشغول کندنِ قبر خود است، از زندگی روشنفکری از خودبیگانه که برای امرار معاش و تامین تجمل‌گرایی همسرش مجبور به کار کردن دوشیفته در مناصب شغلی نامرتبط با علایق روشنفکری‌اش است، تا نگاه شیفته‌وار مدیران به پیشرفت تکنولوژیک ژاپن و کره و .... حاکی از شناخت ژرف، تیزهوشی و آینده‌نگریِ کارگردانِ مولف ِ اثر دارد.
نگاهی نقادانه به جامعه که پیش‌تر در دو فیلم دایره مینا و اجاره‌نشینها آشکارا تصویر شده بود. و قابل مقایسه است تصویر خون گرفتن از فقرا در دایره مینا و تصویری از هامون که برای بازاریابیِ ابزار پزشکی آزمایش خون و تامین نظر کارفرمایش، مجبور می‌شود از خودش خون بگیرد و به هوش می‌رود.
فقرایی که به متن جامعه شهری آمده اند و مناسبات سرمایه‌داری نوظهور پساجنگ، هستی و معیشت آن‌ها را تهدید می‌کند.

⏪ اما سوال کلیدی اینجاست:

مهرجویی در اوان شکل‌گیری این مناسبات جدید، با نگاه نقادانه و اجتماعی خود جامعه‌ و معضلاتش را به خوبی به تصویر کشید. اما در اکنون تاریخی، و در زمانه‌ای که این روابط اجتماعی کاملاً مسلط شده، اثر ارزشمندی چون هامون، دایره مینا یا اجاره نشینها توسط او خلق نمی‌شود. آیا جهان فکری و طبقاتی خالق اثر تغییر کرده یا دغدعه‌های او و یا هر دو؟
این سوالی است که نه فقط در مورد مهرجویی که در مورد بسیاری دیگر از هنرمندان حوزه‌های مختلف باید پرسیده شود.

🌐 شبکه جامعه‌شناسی علامه
@Atu_Sociology