🇮🇷رانت زمین شهری و تعاونی‌های مسکن.. ✍به قلم دکتر حامد قدوسی

🇮🇷رانت زمین شهری و تعاونی‌های مسکن

✍به قلم دکتر حامد قدوسی

🔹سال‌ها پیش به دیدار دوستی رفتم که خود و هم‌سرش هر دو نویسنده و مترجم و مدرس آزاد مباحث علوم اجتماعی هستند. منزلش در یکی از به‌ترین نقاط شهر و در یک مجتمع مسکونی نوساز و مدرن بود. جالب بود که در داخل آن آپارتمان (که به قیمت امروز شاید ۳-۴ میلیارد تومان ارزش داشته باشد) همان سبک زندگی ساده و مردمی خود را حفظ کرده بودند. توضیح داد که همسرش در یک مقطعی یک کار ساده اداری در یک سازمان علمی دولتی داشته است. همان موقع عضو تعاونی مسکن اداره شده بودند و دارایی‌های تعاونی خوب مدیریت شده بود و دست آخر به این ساختمان ختم شده بود. نتیجه عضویت در آن تعاونی مسکن خانه‌ای بود که الان داشتد و می‌شد حدس زد که ارزش به دست آمده از خرید خانه از تعاونی (یعنی مزیت ضمنی ناشی از آن کار اداری) از کل درآمدی که این زوج از محل کار اصلی و حرفه‌ای‌شان در طول عمر کاری‌شان به دست می‌آوردند به مراتب بزرگ‌تر بود.

🔹مطمئنم که خوانندگان این مطلب هر کدام چندین مثال شبیه به این (با تفاوت‌های مختصر) از زندگی خود، والدین یا اطرافیان در ذهن خواهند داشت.

🔹در جامعه‌ای که زمین و مسکن شهری افزایش قیمت‌های ناگهانی را تجربه می‌کند فرصت عضویت در تعاونی‌های مسکن (یا نهادهای مشابهی مثل بحث «زمین شهری» در دهه شصت) ساختارهایی برای بازتوزیع ثروت بین «درونی‌ها» و «بیرونی‌ها» هستند. درونی‌ها کسانی هستند که عضو سازمان‌های دولتی، نهادهای نیمه دولتی و بخش عمومی، شرکت‌های بزرگ خصوصی، و نهایتا سازمان‌‌های حرفه‌ای خصوصی (مثل نظام پزشکی یا کانون وکلا) هستند. بیرونی‌ها افراد منفردی مثل پیشه‌وران خرده‌پا، متخصصان آزاد، کارگران و کارمندان شرکت‌ها و موسسات کوچک، کشاورزان، کارآفرینان بخش خصوصی و امثال آن هستند.

🔹بحث بازتوزیع «ثروت» در کشور از محل اعطای زمین‌های شهری یا تعاونی‌های مسکن و تبعات سیاست‌گزاری آن موضوعی است که به نظرم کم‌تر روی آن پژوهش شده است و جای کار دارد. نکته‌ای که کاویدن موضوع را جالب می‌کند این است که اعضای تعاونی معمولا عده‌ زیادی از افراد عادی و فاقد قدرت جامعه (و گاهی حتی اقشار محروم) هستند، ولی از محل عضویت در تعاونی به فرصت‌های چانه‌زنی، مزایای مقیاس یا برخی رانت‌های اعطایی (مثلا تغییر کاربری زمین) دست پیدا می‌کنند که عمدتا یا قانونی هستند یا حداقل ظاهر قانونی به آن داده می‌شود. متناسب با این‌که تعاونی در چه نقطه‌ای از شهر قادر به دریافت زمین می‌شد و رشد قیمت‌های بعدی در کجا رخ می‌داد، در بلندمدت خروجی تعاونی مسکن هم بیش‌تر به یک بلیط بخت‌آزمایی شبیه است که برای برخی می‌تواند وضعیت مادی زندگی‌شان را زیر و رو کند.

🔹البته از زاویه دیگری هم می‌شود به موضوع نگاه کرد: کلاهبرداری و بالاکشیدن پول اعضای تعاونی‌ها و طولانی شدن زمان اجرای پروژه‌ها هم موضوع رایجی در این نهادها بود (شاید الان به‌تر شده باشد). ممکن است بشود استدلال کرد که بخشی از ارزش ناشی از منازل تعاونی در واقع پاداشی است که به اعضا بابت پذیرفتن ریسک‌های عضویت در این نهادها و صبور بودن برای حصول نتیجه پرداخت شده است.

🔴 کانال اقتصاد در گذر زمان:
@m_ali_mokhtar