🔻قصه سرب و کاغذ.. درباره چاپ سنگی در مشهد، اطلاعات کمتری نسبت به اصفهان و شیراز وجود دارد
🔻قصه سرب و کاغذ
@oralhistoryiran
🔅....مشهد از دیگر شهرهایی است که از اواسط دوره قاجار چاپخانه سنگی در آن راه اندازی شده است. درباره چاپ سنگی در مشهد، اطلاعات کمتری نسبت به اصفهان و شیراز وجود دارد. تا آخر قرن نوزدهم، تنها سه کتاب با چاپ سنگی مشهد شناخته شده است، که شامل این موارد هستند: دیوان حافظ به تاریخ 1267ق/1851م، رساله‌ای مذهبی به زبان عربی و بخشی به زبان فارسی و مقاله تلخیص العروض الوافیه فی علم القافیه (فارسی و عربی) به تاریخ 1295ق/1877م.
🔅در اواخر سده 19، کارخانه آستان قدس رضوی و کارخانه مشهدی محمدرضا در مشهد فعال بود. در این سال‌ها، شماری کتاب چاپ شد ولی تنها درباره 9 کتاب آگاهی به‌دست آمد. در سال 1286ش. آستان قدس رضوی اولین تجهیزات چاپخانه کوچک سنگی را خریداری و در بازارچه کلاه‌دوزها در شرق صحن نو آن را دایر کرد. امور این چاپخانه را شخصی به نام سیدمیرزا آقا برعهده داشت و به‌وسیله آن کتاب و زیارت‌نامه‌های آستان قدس به چاپ می‌رسید. اولین کتاب چاپ شده در این مطبعه، فواید الرضویه یا کتابچه صدیق‌الدوله است. این چاپخانه، تا سال 1306ش. نیز دایر بوده است. تمبرهایی که به دستور کاستین بلژیکی، رئیس گمرک، به‌علت نرسیدن تمبر از تهران در این چاپخانه در چهار نوع به چاپ رسیده، معروف است که بعدها چاپ آن ها توقیف و باطل گردید. در سال 1290ش، کنار قتلگاه و بست پایین‌خیابان که به دالان سقاها معروف بود، دو چاپخانه دیگر مشغول به‌کار شدند.
🔅در سال 1295ش. چاپخانه سنگی دیگری از بادکوبه به وسیله مرحوم حاج اسماعیل سیگاری خریداری و در کوچه گندم آباد تأسیس شده تا سال 1298کار می‌کرده است و پس از مدتی آقای محمد اسماعیل علمی آن را خریده و چند جلد کتاب با آن به چاپ رسانیده سپس چاپخانه را به تهران منتقل نمودند.
اولین چاپخانه‌های سربی
میرمرتضی روئین‌تن از ایرانیان مقیم ترکستان و قفقاز بود. در جوانی به روسیه رفت و در آن جا در صنف چاپ به کار پرداخت و امور فنی مربوط به چاپ و صفحه‌بندی را به‌خوبی آموخت. سال 1320ق. در بازگشت به مشهد، نخستین چاپخانه سربی را در این شهر به نام دارالطباعه طوس تأسیس کرد. مطبعه طوس واقع در بازار و سرای بانک بود که 18 نفر در آن مشغول کار بودند. این چاپخانه در چاپ روزنامه های مشهد نقش موثری داشت به طوری که دومین نشریه چاپ مشهد، به نام «بشارت»، در سال 1285ش در آن به چاپ می‌رسید. همچنین، مهم‌ترین روزنامه‌های دیگر مشهد از جمله شرق، ایران، خورشید، طوس و نوبهار در چاپخانه وی به طبع می‌رسید.
🔅در سال 1295ش، میرمرتضی روئین تن چاپخانه مجهز سربی را از اسکندر روسی در روسیه خریداری و در کاروانسرای ملک مقابل باغ نادری دایر کرد. این چاپخانه پس از مدتی به جنب حمام سرسوق واقع در بازار منتقل شد، تا این که پس از مرگ میرمرتضی، پسرش میرمجید آن را فروخت و از آن پس به نام طوس معروف گردید، مدتی بعد شیخ احمد بهار بقیه چاپخانه‌ها را خرید و تکمیل کرد و شروع به چاپ روزنامه «بهار» نمود. وی در سال 1314ش، چاپخانه را به پسر عموی خود و آقای تهرانیان و یک نفر دیگر فروخت و از آن زمان به نام چاپخانه خراسان معروف شد. روزنامه طوس و بهار مدت ها با هزینه و همت میرمرتضی موسوی (روئین‌تن) چاپ و منتشر می‌شدند. وی علاوه‌بر امورفرهنگی، در مسائل اجتماعی و سیاسی نیز فعال بود؛ کما این که پس از شهادت کلنل محمدتقی‌خان پسیان، میرمرتضی موسوی را در تاریخ 13 آبان1300، به همراه 75 تن از شخصیت‌های خراسانی دستگیر کردند. وی، شیخ احمد بهار و سیدحسن مشکان طبسی، جزو دوازده نفری بودند که به اعدام محکوم شدند، اما سرانجام پس از مدتی از حبس رهایی یافتند.
🔅روئین‌تن از جمله افرادی بود که کنسولگری انگلیس در مشهد، وی را عنصر نامطلوب تشخیص داده بود. وی در اواخر سال 1301ش، به عضویت شعبه انجمن (اتحاد ایران)، در شهر مشهد در آمد. وی پس از کسب امتیاز روزنامه طوس، آن را در سال 1313ش. در مشهد منتشر کرد. سرانجام، پدر صنعت چاپ خراسان، پس از یک عمر کارچاپخانه داری و مطبوعاتی در ششم مرداد 1323 در مشهد درگذشت.
👉 @oralhistoryiran
🌐متن کامل مقاله در👇
http://khorasanrazavi.khorasannews.com/Newspaper/MobileBlock?NewspaperBlockID=199283