«ساکن خیابان ایران» (معرفی کتاب). [بخش دوم از سه بخش].. زهره سروشفر

🔻«ساکن خیابان ایران» (معرفی کتاب)🔻
[بخش دوم از سه بخش]

✍🏻زهره سروشفر

🔹«تکثیر «خیابان ایران»: کلونی‌های دینداران و سیاست بقا: چالش زیست مذهبی در چهارمین دهه حکومت دینی» به یک تناقض مهم در دوران پس از پیروزی انقلاب پرداخته است. در دوران پیش از انقلاب و در دوران حکومت پهلوی دینداران به دلیل فشار و محدودیت هایی که بر آنها اعمال می شد، «سیاست بقا» را در پیش گرفتند و مدارس اسلامی حاصل چنین رویکردی بود. این مدارس «محصول تلاش جامعه مذهبی برای حفظ خود در دل جامعه‌ای بود که مذهب در آن روز به روز بیشتر به حاشیه می رفت.» (۵۸) با پیروزی انقلاب «سیاست غلبه» جای «سیاست بقا» را گرفت و حکومت به اسلامی‌سازی جامعه روی آورد و در نتیجه دیگر دینداران تحت فشار قرار نداشتند اما با روی آوردن بخش زیادی از اعضای جامعه به سبک زندگی‌ای متفاوت مجددا افراد دیندار، دچار احساس ناامنی شدند و به همین دلیل به جدا کردن خود از جامعه و ایجاد فضاهایی مخصوص دینداران روی آوردند. این همان چیزی است که مظاهری آن را «تکثیر خیابان ایران» نامیده است. منظور از خیابان ایران محله‌ای در جنوب شهر تهران است که از پیش از انقلاب محل زندگی افراد دیندار بوده است و بر آن شرایط خاصی حکم‌فرما بوده. نکته جالب ترغیب این جداسازی از سوی حکومت است که مظاهری آن را ناخواسته در جهت سکولار کردن جامعه ایران می داند.

🔸در «گشایش یا تنگنا؟ وضعیت متناقض دینداران در حکومت دینی (تکمله ای بر یادداشت «تکثیر خیابان ایران)» مظاهری در ادامه یادداشت «تکثیر خیابان ایران» از مشکلات دینداران برای حفظ دین­شان در یک حکومت دینی سخن می گوید و تلاش می کند دلایل آن را بررسی کند. از نظر مظاهری با قدرت و دولت نمی‌توان جامعه را دیندارتر کرد بلکه صرفا می‌توان مظاهر دینداری مانند مناسک جمعی را افزایش داد. پیوند خوردن دین با قدرت و منفعت در حکومت دینی از یک سو دینداران را در آزمون سخت حفظ اصالت دینداری و دوری جستن از منافع ناشی از آن و از سوی دیگر در جایگاه سوژه انتقام نیابتی از دین قرار می دهد. چنین دلایلی به ایجاد احساس ناامنی برای دینداران در جامعه، دوری گزیدن آنها از آن و ایجاد فضاها و کلونی‌های مخصوص دینداران انجامیده است.

🔹در «رشد تشیع: سخت افزاری یا نرم افزاری؟» نویسنده از رشد فرهنگ عینی و مادی تشیع در دوران پس از انقلاب در قالب افزایش چشمگیر تعداد اماکن مذهبی، افزایش مساحت این فضاها و نیز رشد میزان استفاده از تجملات در چنین فضاهایی سخن می گوید و این پرسش را پیش می نهد که آیا تشیع به موازات رشد سخت‌افزاری خود در این دوران، پیشرفت نرم‌افزاری نیز داشته است؟

🔸اکران پرحاشیه فیلم «رستاخیز» بهانه نگارش یادداشت دیگری بوده است تحت عنوان ««تشیع مردمی» و «تشیع نخبگانی»: از تقابل تا تعامل». منظور وی از تشیع مردمی تشیعی است که وعاظ، مداحان، روحانیان سطوح میانی، بازاریان و متولیان مجالس نمایندگانش هستند و تشیع نخبگانی تشیع علمای حوزوی، نخبگان و روشنفکران دیندار است. این دو نوع تشیع تفاوت بسیاری در رویکردهایشان نسبت به دینداری دارند و همین امر موجب عدم شکل‌گیری گفتگو میان آنها و ایجاد درگیری‌های بسیار می‌شود. یکی از مهم‌ترین این تفاوت‌ها پررنگ بودن مناسک در تشیع مردمی و حداقلی بودنش در تشیع نخبگانی است. این شرایط به تقابل‌های جدی میان نظام جمهوری اسلامی و لایه‌هایی از مردم انجامیده است و به نظر می‌رسد بهترین راه توجه دو طرف به ارزش‌ها و باورهای یکدیگر و تعامل در مورد آنهاست.

🔹«مرجعیت مذهبی جمهوری اسلامی در کشاکش قم و تهران: به بهانه هم‌نشینی «هشتم ربیع» و «هفته وحدت» در تقویم رسمی کشور» دیگر مطلبی است که در آن محسن حسام مظاهری تلاش کرده است به مطالعه ردپای جمهوری اسلامی و علمای سنتی حوزه در دینداری در دوران پس از انقلاب بپردازد. وی اذعان می کند که «هفته وحدت» سهم تشیع سیاسی و حکومتی از تقویم و «هشتم ربیع» نیز سهم تشیع مردمی است. آیت‌الله خامنه‌ای از ابتدای رهبری خود بر خلاف رهبر پیشین حضور پررنگی در عرصه مناسک مذهبی و آسیب‌شناسی آنها داشته و به همین دلیل بسیاری از مناسک را که مردم به آنها اهتمام می ورزیدند، ناشی از خرافات و آسیبی برای دینداری و جامعه اسلامی دانست و همین امر به تقابل حکومت با مردم در موارد بسیاری انجامید. اما در سال‌های اخیر این حضور کمرنگ‌تر شده و عرصه را بیشتر به روحانیت سنتی حوزه سپرده است که امروزه در این زمینه مرجعیت یافته و روز به روز بیشتر به برگزاری مناسک مختلف روی می آورند که اغلب آنها به تقابل میان شیعه و سنی دامن می زند. در واقع به نوعی مرجعیت مذهبی در سال‌های اخیر از تهران به قم منتقل شده است.

#جامعه‌شناسی_تشیع
#معرفی_کتاب

ادامه مطلب ⬇️

@religionandsociety