ترامپ، خروج از برجام و چند نکته.. عزیز الله حاتم زاده

ترامپ، خروج از برجام و چند نکته

عزیز الله حاتم زاده
(پژوهشگر اندیشکده مطالعات حاکمیت و سیاستگذاری)

همانطور که انتظار میرفت، دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا اعلام کرد که از توافق خارج میشود. در چنین شرایطی، بزرگترین سوالی که پیش روی ایران به عنوان طرف مقابل توافق قرار دارد این است که چگونه به اقدام دولت آمریکا مبنی بر خروج از برجام واکنش نشان دهد. موضوعی که از همین حالا هم تبدیل به تیتر و موضوع اصلی بسیاری از رسانههای داخلی و حتی خارجی شده است. ابعاد و جزئیات دقیق واکنش ایران به خروج آمریکا تا حدود زیادی به تصمیمات سطوح عالی نظام و همچنین مذاکرات آینده با دیگر کشورهای عضو برجام یعنی اروپاییها به همراه چین و روسیه بستگی دارد. با این حال، به نظر میرسد در شرایط حساس و تعیین کننده کنونی، چه در ارائه تحلیل و چه در تصمیمات اتخاذی باید ملاحظات زیر را مد نظر قرار داد:

* نگوییم چون آمریکا از برجام خارج شده ما هم باید خارج شویم. این گزاره اگرچه ممکن است به ظاهر نمایان گر عزت و غرور ملی باشد اما واقعیت این است که چندان عاقلانه و واقع بینانه نیست. خواستها، شرایط و امکانات ما با آمریکا در شرایط کنونی و در رابطه با برجام متفاوت است. آنچه که باید مبنای رفتار ما و تصمیم گیری در این زمینه قرار بگیرد این است که پیامدهای خروج، هزینه های احتمالی آن برای ما و گزینه های جایگزین ما کدام است. با توجه به این موارد، به نظر نمی رسد که خروج از برجام حداقل در شرایط کنونی انتخاب صحیحی باشد.

* تصمیم ترامپ مبنی بر خروج از توافق را صرفا ناشی از بی عقلی او ندانیم. اگر می خواهیم درک و تحلیل درستی از رفتار ترامپ داشته باشیم و سیاست صحیحی در مقابل او اتخاذ کنیم، باید بفهمیم که مبنای تصمیم گیری او درباره خروج از برجام و محاسبات وی در این زمینه چیست که به چنین نتیجه ای ختم شد. واقعیت این است که خارج از مسائل داخلی و مصارفی که خروج از برجام در صحنه داخلی برای ترامپ دارد، بر اساس محاسبات و تصوراتی که او از ایران و تحولات ایران دارد اقدام او چندان هم غیرعقلانی و از روی پیش بینی ناپذیری و اتخاذ تصمیمات ناگهانی نیست. تصور ترامپ و همفکران او این است که باید فشار بیشتری به جمهوری اسلامی ایران وارد کرد و الان بهترین فرصت برای این کار است. از منظر آن ها، با توجه به اعتراضات اخیر در داخل ایران، مشکلات اقتصادی و افزایش نارضایتی از نظام (به زعم ترامپ)، بهترین راه مقابله با ایران در شرایط کنونی تشدید فشارهای اقتصادی است تا به این طریق روند اعتراضات و نارضایتی ها در ایران تشدید شود. بنابراین، فارغ از اینکه محاسبات ترامپ از دید ما چقد درست یا نادرست باشند و چقد از آن خوشمان بیاید یا خیر، باید این مولفه را درباره تحلیل رفتار او و اتخاذ واکنش مناسب به او لحاظ کنیم.

* کمپین بین المللی برای اثبات حقانیت خود و عهدشکنی آمریکا راه بیاندازیم اما بیش از حد روی افکار عمومی بین المللی و زیر سوال رفتن وجهه آمریکا دل خوش نکنیم. آمریکا برای دهه ها سیاست ایران هراسی را دنبال کرده است و متاسفانه تا حدود زیادی نیز موفق شده بود. تلاش آمریکا همواره به ویژه در مقطع مطرح شدن برنامه هسته ای ایران این بود که ایران را به عنوان کشوری که اصول و قوانین بین المللی را نقض کرده و ضمن تلاش برای دستیابی به سلاح های کشتار جمعی، پذیرای هیچگونه مذاکره و موافقتنامه ای نیست. تصمیم نظام به مذاکرات هسته ای و در نهایت انعقاد توافق هسته ای و پایبندی کامل به آن در چند سال اخیر تا حدودی توانست این تصویر را اصلاح کند. حالا با خروج آمریکا از توافق و عهدشکنی آشکار این کشور در شرایطی که تمام کشورهای دیگر عضو برجام و همچنین آژانس بین المللی انرژی اتمی از پایبندی ایران سخن می گوید، فضای مناسبی برای مانور بیشتر ایران در این زمینه فراهم آورده است. به ویژه که تصمیمات دیگر ترامپ مانند خروج از توافقنامه پاریس و عدم تعهد و پایبندی او به اصول اخلاقی و معاهدات حقوقی، باعث شکل گیری یک نگرش منفی نسبت به شخص او و آمریکا در جهان شده است. بنابراین، از یک طرف مقامات رسمی، دیپلمات ها و رسانه های ایران باید از فرصت استفاده کرده بر حقانیت ایران و عهدشکنی آمریکا تاکید کنند. از طرف دیگر، تمام ایرانیان سراسر جهان که در رسانه ها بین المللی و فضای مجازی حضور و فعالیت دارند می توانند در این زمینه روشنگری کنند.
با این حال، نباید چه در تحلیل ها و چه در تصمیم گیری های خود وزن و اهمیت این مساله را برای آمریکا بیش از حد ارزیابی کنیم. زیرا اولا میزان واکنش منفی افکار عمومی جهان و آمریکا به این اقدام ترامپ به مقداری که ما می خواهیم و فکر می کنیم نیست. ثانیا، ترامپ با اقدامات و تصمیمات گذشته خود نشان داده است که اهمیت چندانی برای این موضوع قائل نیست.

* طلبکار باشیم؛ الان بهترین فرصت برای امتیازگیری است. با توجه به اینکه از یک سو آمریکا