اهل تحقیق می‌دانند به‌رغم همه‌ی کوشش‌هایی که در دهه‌ها و سال‌های اخیر صورت گرفته، هنوز هم ده‌ها و چه‌بسا صدها نسخه‌ی خطی شناخته‌شد

اهل تحقیق می‌دانند به‌رغم همه‌ی کوشش‌هایی که در دهه‌ها و سال‌های اخیر صورت گرفته، هنوز هم ده‌ها و چه‌بسا صدها نسخه‌ی خطی شناخته‌شده و شناخته‌نشده از میراث فرهنگ و تمدن ایران در اینجا و آنجای دنیا و در گوشه‌ی کتابخانه‌های شخصی یا دولتی خاک می‌خورد. یکی از همین کتاب‌ها که به‌رغم اهمیت بسیار، تا به امروز در مستوری بود کتاب #حقایق است، کتابی که در اصل با هدف آموزش احکام و اخلاق نوشته شده اما شاهکاری است کم‌نظیر از نظر بازتاباندن ویژگی‌های نثر فارسی در حوزه‌ی ماوراء‌النهر و سغد.
فرزانه‌ی ارجمند، دکتر سیروس شمیسا، در سفری که بیست سال پیش به چین داشتند، به‌طور اتفاقی و با مراجعه‌ی یک ملای چینی، به نسخه‌ای از این کتاب دست پیدا می‌کنند که همان اواخر در تعمیرات مسجدی در چین به دست آمده بود. بعدها دو نسخه‌ی دیگر، از کتابخانه‌ی آیت‌الله مرعشی قم و کتابخانه‌ی ملی پاریس، هم به دست می‌آورند و بر مبنای آن‌ها نسخه‌ای منقح از #حقایق آماده می‌کنند. چند روزی است که نشر #قطره این کتاب را با سروشکلی درخور روانه‌ی بازار نشر کرده است.
#حقایق شامل بیست و دو باب است در موضوعات مختلف. نام نویسنده‌ی متن و نام کاتب را نمی‌دانیم، این‌ها در هیچ‌یک از سه نسخه ذکر نشده‌اند؛ همین نشان می‌دهد که احتمالاً کتابی معروف و درسی بوده که نیازی نبوده به مؤلف آن اشاره شود و نسخه‌برداری از آن چنان معمول بوده که ذکر نام کاتب هم اهمیتی نداشته است. زمان نگارشش حدود قرن پنجم است. متأخرترین کسی که در متن به او اشاره می‌شود اوایل قرن پنجم می‌زیسته و ویژگی‌های سبکی و نثری متن هم با ویژگی‌های متون قرون پنج و شش، نظیر #خلافیات_نسفی، مشابهت دارد.
با آنکه متن #حقایق درواقع متنی دینی و فقهی است، لغات عربی در آن کم‌شمارند و از آنجا که زبان عربی هنوز در ایران تفوق نیافته و عموم مردم با آن ناآشنایند، از کلمات و معادل‌های فارسی برای بیان موضوعات استفاده شده است. همین است که نثر کتاب به مرجعی برای بررسی ویژگی‌های سبکی دوره و مکان نگارشش بدل شده است. لغت‌نامه‌ی مفیدی هم در انتهای کتاب آورده شده که پژوهشگران را یاری می‌رساند.
طیف گسترده‌ای از علاقه‌مندان از کتاب #حقایق بهره خواهند برد، ازجمله علاقه‌مندان به متون ادبی، نسخه‌پژوهان، دین‌پژوهان و دوستداران متون دینی، واژه‌شناس‌ها و کنکاشگران مسائل مربوط به پیشینه‌ی زبان فارسی.
#حقایق یکی از بهترین کتاب‌هایی است که امسال منتشر شده است. امیدوارم قدر ببیند و آثار مشابه دیگری هم با تلاش شمیسا و شمیساها فرصت انتشار بیایند و شناخت ما را از تاریخ و فرهنگ و دین و زبانمان غنی‌تر کنند.
@Virastaar