چهار نکته از چهار کتاب / حکایت بی‌پایان و فاجعه‌وار ترجمه در این دیار!. ✍ صالح نجفی

چهار نکته از چهار کتاب / حکایت بی‌پایان و فاجعه‌وار ترجمه در این دیار!
✍ صالح نجفی

از «اگو- ایده‌آل‌های یکسر آماده پرواز» تا «انفجاری سوبژکتیو از گونه‌ها»



پرده اول: روزنامه شرق، صفحه ادبیات، ١٦ دی ١٣٩٤. کتاب تازه‌ای با عنوان «در باب بکت» از آلن بدیو به فارسی ترجمه شده و انتشار یافته است و در صفحه ادبیات به خوانندگان معرفی شده و (احتمالا) خواندن آن توصیه شده است. در این معرفی آمده است: «...بدیو از مواجهه شخصی خودش با آثار بکت می‌نویسد. اینکه در دهه پنجاه آثار بکت را کشف می‌کند و این مواجهه‌ای بود واقعی؛ انفجاری سوبژکتیو از گونه‌ها که اثری به یادماندنی جای گذاشت...» و بعد بدیو می‌نویسد که این رسالت اصلی جوانی است.» آنچه در این چند جمله نظر را به خود جلب می‌کند عبارت «انفجاری سوبژکتیو از گونه‌ها» است. خواننده (احتمالا) با خود می‌گوید در نظر بدیو مواجهه واقعی چیزی نظیر «انفجاری سوبژکتیو» است، اما انفجاری از گونه‌ها، ترجمه انگلیسی را ببینیم:
It was a real encounter, a subjective blow of sorts that left an indelible mark.
of sorts یا of a sort‌ ترکیبی بسیار عادی و متداول در زبان انگلیسی است برای چیزی که چندان معمول نیست. در «فرهنگ پویا» (محمدرضا باطنی)، این مثال آمده است:
He offered us an apology of sorts and we accepted it.
«یه جوری از ما عذرخواهی کرد و ما پذیرفتیم.»
بله، بدیو کشف کارهای بکت را در اواسط دهه پنجاه میلادی برای خود مواجهه‌ای واقعی می‌داند: از آن نوع ضربه‌های نادری که شخص در جوانی می‌خورد و اثرش از لوح وجودش هیچ‌گاه پاک نمی‌شود - چیزی که مترجم «انفجاری سوبژکتیو از گونه‌ها» می‌پندارد.
پرده دوم:

کتاب دیگری از آلن بدیو با عنوان فارسی «این قرن» در دی ماه ٩٤ به چاپ دوم رسیده است. فصل نهم کتاب با عنوان «هفت واریاسیون» با این جمله آغاز می‌شود: «ما امروزه به استیلای یک فردگرایی مصنوعی تن در داده‌ایم.» سپس بدیو اشاره می‌کند به میلیون‌ها تظاهرکننده‌ای که در سال ١٩٩٥ در فرانسه یک‌صدا شعار می‌دادند «با هم!». و آنگاه از واکنش تبلیغات و شعارهای توخالی آن به شعار «با هم» تظاهرکنندگان می‌گوید. براساس ترجمه فارسی: «صنعت تبلیغات با توسل به «بداهت» جست‌وجوی رقابتی فرد در پی خوشبختی و موفقیت واکنش نشان می‌دهد». جمله کمی گنگ است. اما جمله‌های بعدی گنگ‌تر می‌شوند: «هیچ چیزی شایان توجه دانسته نمی‌شود مگر آنچه چینی‌ها، که عاشق لیست هستند، «سه رابطه»اش می‌خوانند: رابطه با پول، رابطه با اقتصاد و موفقیت اجتماعی، رابطه با سکس. باقی چیزی نیستند مگر انتزاع‌گری‌های مهجور و به احتمال زیاد توتالیتر. آنچه «مدرن» می‌باشد عامیت‌بخشیدن همان سه رابطه مذکور است در اگو- ایده‌آل‌هایی یکسر آماده پرواز».
از آخر شروع کنیم: «اگو- ایده‌آل‌هایی یکسر آماده پرواز». مترجم این ترکیب را از فرهنگ لغت انگلیسی به فارسی استخراج کرده. معنای اول fully-fledged در لغت‌نامه‌ها «پر درآورده» و «قادر به پرواز» است که در مورد جوجه‌ها استفاده می‌شود، یعنی جوجه‌ای که پردرآورده و قادر به پرواز است. «یکسر» را مترجم در ازای fully آورده است و حاصل کار: بنا به ترجمه فارسی، نویسنده
«اگو–ایده‌آل‌ها» را به پرنده‌هایی تشبیه کرده است که هنوز جوجه‌اند اما پرهای‌شان به قدری رشد کرده که «یکسر آماده پرواز»ند. ترجمه انگلیسی:
What is ‘modern’ is the generalization of the aforementioned three relations into fully fledged Ego-ideals.
بدیو می‌گوید در جهان امروز تنها چیزی که درخور توجه دانسته می‌شود روابطی است که چینی‌های عاشق فهرست‌سازی اگر می‌دیدند آن را «روابط سه‌گانه» می‌نامیدند (would have called): رابطه با پول؛ رابطه با موفقیت اقتصادی و اجتماعی؛ و رابطه با آمیزش جنسی. به‌جز این هرچه هست انتزاعات از مدافتاده (یا، اصطلاحا، «عهد بوقی») و تمامیت‌خواهانه تلقی می‌شود. و بر این اساس آنچه امروز «مدرن» خوانده می‌شود عملاً چیزی نیست جز تعمیم سه رابطه مذکور و تبدیل‌ آن‌ها به Ego-idealهایی تمام‌عیار: ego-ideal در قاموس روان‌کاوی به خود یا نفس آرمانی یا کاملی اطلاق می‌شود که درون سوپراگو جای می‌گیرد و حاصل ادغام تصورات درونی فرد است از آنچه می‌پندارد باید باشد و ریشه در جنبه‌هایی از والدین و/ یا آدمی دارد که فرد او را قهرمان زندگی‌اش می‌داند. «اگو- ایده‌آل‌هایی یکسر آماده پرواز» هیچ ربطی به موضوع ندارد.
@Kajhnegaristan